เรื่องเล่า ดร.ชา สนุก และสร้างสรรค์ 369

บทความ ก่อน นั่งสมาธิ (6) เป็นการเล่าถึงข้อควรทราบก่อนจะนั่งสมาธิ ได้แก่ ความหมายและความสำคัญของสมาธิ ประโยชน์ของสมาธิ ประเภทของสมาธิ ท่านั่งสมาธิ การแต่งกายนั่งสมาธิ สภาวะแวดล้อมในการนั่งสมาธิ สรุป และคุยกับดร.ชา

      ส่วนบทความก่อนหน้านี้ (5) เป็นบทความที่เล่าถึงหลวงตา มหาบัว พระอริยสงฆ์ ศิษย์รูปสำคัญของหลวงปู่มั่น ภูริทัตตะ

1.ความหมายและความสำคัญของสมาธิ

            คำว่า สมาธิ หมายถึงการมีจิตใจจดจ่อต่อสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ไม่คิดวอกแวกไปในเรื่องอื่น ๆ

            การมีสมาธิเป็นสิ่งจำเป็นที่ทุกคนต้องมี เพราะในวิถีชีวิตประจำวันคนเราจำเป็นต้องใช้สมาธิในการประกอบกิจการงานต่าง ๆ ถ้าหากการประกอบกิจการงานใด ๆ ที่เราขาดสมาธิ เราก็จะทำได้ไม่ดี หรือบางอย่างหากผิดพลาด ก็อาจจจะเป็นอันตรายแก่ตนเองและผู้อื่น เช่น

            แดง นอนหลับไม่ดีนัก ทำให้รู้สึกง่วงนอน แต่มีความจำเป็นต้องขับรถเดินทางไปต่างจังหวัด ดังนั้น หากแดงรู้สึกง่วงในขณะขับรถ อาจเกิดอาการวูบขึ้นมาและไม่สามารถควบคุมการขับรถได้เหมือนคนปกติที่ไม่มีอาการง่วงนอนในขณะขับรถ จนอาจทำให้เกิดอุบัติเหตุร้ายแรงจนถึงแก่ชีวิตได้

            นางสาวเขียว เป็นนักศึกษามหาวิทยาลัย ปีที่ 2 มีปัญหาทะเลาะกับคนรัก ทำให้จิตใจฟุ้งซ่าน ไม่อาจตั้งสมาธิในการฟังคำบรรยายของอาจารย์ได้ จึงเรียนไม่ค่อยรู้เรื่องในชั่วโมงนั้น

            นอกจากนี้ ยังมีตัวอย่างอีกมากที่แสดงให้เห็นได้ว่า สมาธิมีความสำคัญต่อวิถีชีวิตประจำวันของคนเรามากน้อยเพียงใด

2.ประโยชน์ของสมาธิ

          หากใครหมั่นนั่งสมาธิเป็นประจำ จะพบว่า สมาธิมีประโยชน์อยู่หลายประการ คือ     

            2.1 ทำให้นอนหลับสบาย

            การที่คนเรานอนไม่ค่อยหลับ มีสาเหตุส่วนหนึ่งมาจากเวลานอนชอบคิดเรื่องนี้เรื่องนั้น ทำให้จิตใจตกอยู่ในความวิตกกังวลหรือฟุ้งซ่าน และอาจจะเกิดความเครียด ซึ่งจะเป็นอุปสรรคทำให้นอนหลับได้ยาก

            ขอให้สังเกตดูว่า เวลาเข้านอน ช่วงเวลาที่เราสามารถนอนหลับได้ คือ ในขณะที่จิตใจของเราว่างเปล่า ไม่คิดถึงเรื่องอะไร ดังนั้น หากเราสามารถทำจิตให้เป็นสมาธิในขณะล้มตัวลงนอนบนเตียง สักพักเราก็จะนอนหลับได้ไม่ยาก

            2.2 ทำให้เป็นคนมีสมองและปัญญาดี

            คนที่จิตมีสมาธิดีย่อมสามารถเรียนรู้อะไรได้ไว สามารถคิดและวิเคราะห์อะไรได้ดีและถูกต้อง ในทางตรงกันข้าม หากใครไม่ค่อยมีสมาธิ การเรียนรู้ก็จะยากหรือเป็นไปอย่างเชื่องช้า

            2.3 ทำให้ผ่อนคลายความเครียด

            คนที่จิตมีสมาธิดี มักจะไม่ค่อยมีความเครียด เพราะสามารถคิดและตัดสินใจทำอะไรได้อย่างถูกต้องและรวดเร็ว จึงไม่ต้องเก็บมาคิดเป็นความกังวล  ส่วนคนที่ไม่มีสมาธิ มักจะคิดฟุ้งซ่าน ตัดสินใจอะไรไม่ค่อยได้ ต้องนำมาคิดและกลายเป็นความวิตกกังวล และในที่สุดก็นำไปสู่ความเครียด

            2.4 ทำให้มีความสุขเป็นพิเศษ

            ในขณะที่นั่งสมาธิ จะทำให้บุคคลนั้น มีความสุขเป็นพิเศษซึ่งเป็นความสุขอันเกิดจากการนั่งสมาธิ

            หากใครสามารถนั่งสมาธิได้ลึกเท่าใด ก็จะได้รับความสุขพิเศษมากเท่านั้น

            2.5 ทำให้เป็นคนใจเย็นและสุภาพอ่อนโยน

            คนที่นั่งสมาธิเป็นประจำ ย่อมเป็นคนใจเย็น สามารถระงับความโกรธได้ง่าย เพราะการนั่งสมาธิทำให้เรามีสติ ไม่วู่วาม นอกจากนี้ยังทำให้เป็นคนสุภาพอ่อนโยน

            2.6 ทำให้ป้องกันและรักษาโรคหลายอย่างได้

            โรคภัยไข้เจ็บหลายอย่างมีสาเหตุจากความเครียด เพราะเมื่อจิตใจมีความเครียด จะส่งผลไปยังร่างกาย และอาจทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บหลายอย่างได้

            โรคภัยไข้เจ็บที่มีสาเหตุส่วนหนึ่งเกิดจากความเครียด ซึ่งทำให้การรักษาโรคนั้นยากขึ้น เช่น โรคซึมเศร้า โรคมะเร็ง โรคกระเพาะ และโรคความดันโลหิตสูง เป็นต้น

นอกจากนี้ การนั่งสมาธิเป็นประจำ ยังสามารถป้องกันมิให้เป็นโรคความจำเสื่่อมหรือโรคอัลไซเมอร์ในยามชราได้

            ดังนั้น หากใครเป็นโรคเหล่านี้ ถ้าหมั่นนั่งสมาธิเพื่อทำให้จิตใจผ่อนคลาย ไม่เครียด อาจจะทำให้โรคภัยไข้เจ็บที่เป็นอยู่เบาบางลงจนกระทั่งหายขาดไปได้ในที่สุด

            2.7 ทำให้เป็นคนมีสติในการประกอบอาชีพการงาน

            ทุกอาชีพต้องใช้สติในการทำงานเพื่อป้องกันมิให้เกิดความผิดพลาด เช่น

            นักกอล์ฟอาชีพ เวลาลงแข่งต้องอยู่ภายใต้ภาวะกดดัน อาจจะทำให้เกิดความเครียดในบางจังหวะที่มีผลต่อการแพ้ชนะ แต่ถ้านักกอล์ฟอาชีพคนนั้น หมั่นนั่งสมาธิเป็นประจำ ก็จะทำให้สามารถควบคุมอารมณ์มิให้เกิดความเครียดในสถานการณ์คับขันดังกล่าวที่เป็นความเป็นความตายต่อชัยชนะ

          ผู้สมัครเข้าแข่งขันร้องเพลงชิงรางวัลทางสถานีวิทยุต่าง ๆ จำเป็นต้องมีสมาธิในขณะร้องเพลง หากสมาธิหลุดในจังหวะใด อาจทำให้ลืมเนื้อเพลงและร้องผิดจังหวะ และทำให้โอกาสชนะหลุดลอยไปอย่างน่าเสียดดาย แม้ว่าเสียงอาจจะดีกว่าคู่แข่งอย่างชัดเจน

            2.8 เป็นการสร้างบุญบารมี

            การนั่งสมาธิเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างบุญบารมี ตามหลักไตรสิกขา คือ ทาน ศีล ภาวนา

            คำว่า ภาวนา หมายถึง การนั่งสมาธินั่นเอง และเมื่อจิตเกิดสมาธิแน่วแน่ได้จนถึงระดับฌาน ก็จะทำให้เกิดปัญญาตามมา

            การภาวนาหรือการนั่งสมาธิ มีบุญมากกว่า การรักษาศีล แต่ก็ต้องอาศัยกัน กล่าวคือ การรักษาศีลจะทำให้สามารถภาวนาหรือนั่งสมาธิได้ง่าย และการรักษาศีลจะทำได้ง่าย ถ้ารู้จักให้ทาน

3.ประเภทของสมาธิ

          อาจแบ่งสมาธิตามระดับความลุ่มลึกออกได้ 3 ประเภท คือ

            3.1 ขณิกะสมาธิ

            ขณิกะสมาธิ เป็นสมาธิขั้นพื้นฐานที่คนเราใช้อยู่ในชีวิตประจำ นับตั้งแต่ตื่นนอนจนกระทั่งเข้านอน เพราะทุกกิจกรรมที่คนเราทำ ย่อมต้องใช้สมาธิทั้งนั้น เพียงแต่เป็นสมาธิที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ ไม่ต้องตั้งใจทำให้เกิด เช่น การรับประทานอาหาร การสนทนากับคนในครอบครัว การอ่านหนังสือ การติดตามข่าวสารทางสื่อต่าง ๆ การเล่นไลน์หรือเฟสบุ๊ค เป็นต้น

            ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า ขณิกะสมาธิ เป็นสมาธิที่ทุกคนมีอยู่แล้วตามธรรมชาติ

            3.2 อุปจาระสมาธิ

            อุปจาระสมาธิ เป็นสมาธิระดับกลาง เป็นสมาธิที่มีความละเอียดกว่าขณิกะสมาธิ ผู้ที่จะมีอุปจาระสมาธิได้ ปกติต้องฝึกฝนการนั่งสมาธิให้เกิดความชำนาญพอสมควร

            3.3 อัปปนาสมาธิ

            อัปปนาสมาธิ เป็นสมาธิขั้นสูง ที่เรียกว่าฌาน เป็นสมาธิที่มีความละเอียดมาก

            การที่บุคคลจะมีอัปปนาสมาธิได้ ต้องหมั่นฝึกนั่งสมาธิให้เกิดความชำนาญ และทำให้จิตใจเข้มแข็งและสามารถรวมพลังให้เป็นหนึ่งได้

4.ท่านั่งสมาธิ

          ท่านผู้อ่านที่ยังไม่เคยฝึกการนั่งสมาธิมาก่อน อาจจะสงสัยว่า การนั่งสมาธิต้องนั่งอย่างไรจึงจะถูกต้อง ผมขอแนะนำในเบื้องต้นว่า การนั่งสมาธิมีให้เลือกได้ 2-3 แบบ คือ

            4.1 การนั่งขัดสมาธิชั้นเดียว

            การนั่งขัดสมาธิ หมายถึง การนั่งโดยเอาขาและเท้าขวาวางทับบนขาซ้าย เอามือขวาวางบนมือซ้ายโดยให้นิ้วหัวแม่มือทั้งสองจรดกัน ตั้งกายให้ตรง ใบหน้าตั้งตรงในทำนองเดียวกับพระพุทธรูป

            หากใครไม่ถนัดในการเอาขาและเท้าขวาทับขาซ้าย อาจจะเปลี่ยนเป็นเอาขาและเท้าซ้ายวางทับบนขาขวาก็ได้

            4.2 การนั่งขัดสมาธิสองชั้นหรือขัดสมาธิเพชร

            เพื่อให้การนั่งสมาธิมั่นคง กายไม่โยก อาจนั่งขัดสมาธิสองชั้นก็ได้

            การนั่งขัดสมาธิสองชั้น บางครั้งเรียกนั่งขัดสมาธิเพชร

            วิธีการคือ เอาเท้าซ้ายวางทับบนขาขวาท่อนบนก่อน เป็นการขัดสมาธิขั้นแรก

            ต่อจากนั้น ให้ยกเอาเท้าขวาขัดขึ้นมาวางบนขาซ้ายท่อนบน เป็นการขัดสมาธิขั้นที่สอง

          เอามือขวาวางทับบนมือซ้ายเช่นเดียวกันกับการนั่งขัดสมาธิชั้นเดียว

            การนั่งขัดสมาธิสองชั้นหรือขัดสมาธิเพชร จำเป็นต้องมีการฝึกหัดให้เกิดความชำนาญและทำให้ร่ายกายเกิดความเคยชิน เพราะอาจทำให้เกิดความรู้สึกเจ็บปวดบริเวณเท้าและขา

            4.3 การนั่งตามความสามารถที่จะทำได้

            หากท่านผู้อ่านมีปัญหาเรื่องสุขภาพ ไม่อาจนั่งขัดสมาธิได้ ก็อาจจะเลือกวิธีการนั่งตามที่ท่านพอจะนั่งได้ เช่น เอาขาและเท้าทั้งสองวางข้างหน้าโดยไม่ต้องขัดสมาธิ

            หรืออาจจะนั่งขัดสมาธิ แต่เอามือซ้ายวางบนเข่าซ้าย และเอามือขวาวางบนมือขวา

          เมื่อนั่งบ่อย ๆ ท่านเกิดความชำนาญ ก็อาจจะปรับมานั่งขัดสมาธิได้เช่นกัน

5.การแต่งกายนั่งสมาธิ

          การแต่งกายนั่งสมาธิ ควรเป็นชุดใส่แล้วรู้สึกสบายและสงบ หากเป็นชุดขาวแบบชุดบวชชีพราหมณ์ได้ก็จะดีมาก

6.สภาวะแวดล้อมในการนั่งสมาธิ

          การนั่งสมาธิจำเป็นต้องอาศัยสภาวะแวดล้อมที่เอื้ออำนวย เพื่อให้เกิดความเงียบสงบ เช่น อากาศต้องไม่ร้อน ไม่มีเสียงดังรบกวน

            ส่วนจะเป็นสถานที่ใด ขึ้นอยู่กับความสะดวกของแต่ละบุคคล อาจจะเป็นที่วัด สำนักปฏิบัติธรรม หรือห้องพระที่บ้านก็ได้

            นอกจากนี้ การเลือกเวลานั่งสมาธิก็สำคัญ ควรเลือกเวลาที่มีความเงียบสงบ ส่วนจะเป็นเวลาใดก็ขึ้นอยู่ความเหมาะสมของแต่ละสถานที่ อาจเป็นเวลาก่อนนอน เวลาเช้า เวลาบ่าย หรือเวลาเย็นก็ได้ ขอให้เป็นเวลาที่ไม่มีเสียงรบกวน

7.สรุป

          บทความ ก่อน นั่งสมาธิ นี้ ต้องการบอกเล่าให้ท่านผู้อ่านที่ยังไม่เคยฝึกการนั่งสมาธิมาก่อน ได้มีความรู้ความเข้าใจในหลักการพื้นฐานที่จะต้องเตรียมความพร้อมก่อนจะนั่งสมาธิ เพื่อให้การนั่งสมาธิบังเกิดผลดีที่สุด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องสภาวะแวดล้อม

            สำหรับความคิดเห็นเพิ่มเติม ติดตามได้ใน คุยกับดร.ชา ท้ายบทความนี้

คุยกับดร.ชา

          เมื่อครั้งยังรับราชการอยู่ ผมมีคนใกล้ชิดคนหนึ่ง ซึ่งเวลานี้กำลังหันมาเอาดีทางนั่งสมาธิด้วยการเข้ารับการฝึกอบรมหลักสูตรครูสมาธิ ของสถาบันพลังจิตตานุภาพ ซึ่งริเริ่มและอำนวยการโดยพระธรรมมงคลญาณ (พระอาจารย์วิริยังค์) เขาชื่อ เบน(นามสมมุติ) วันนี้ผมจึงเห็นสมควรเชิญเข้ามาเป็นคู่สนทนาธรรมกับผม

           เบนเป็นคนที่มีบุคลิกและอุปนิสัย เป็นคนกล้าหาญ ชอบเป็นนายตนเอง บางครั้งดูออกจะใจร้อนไปนิดหนึ่ง ตามแบบฉบับของบุคคลหมายเลข 9

          “ สวัสดี คุณเบน อาจารย์ทราบว่า เวลานี้คุณเบนกำลังมุ่งจะเอาดีทางด้านการปฏิบัติธรรมใช่ไหม ” ผมทักทายคุณเบนแบบคนคุ้นเคยกันมาเป็นเวลายาวนาน

            “ สวัสดีครับอาจารย์ เวลานี้ผมได้ตัดสินใจเข้ารับการอบรมหลักสูตรครูสมาธิของสถาบันพลังจิตตานุภาพ ซึ่งหลวงพ่อวิริยังค์ ศิษย์สายตรงของหลวงปู่มั่น รูปหนึ่ง เป็นผู้ริเริ่มสร้างหลักสูตรและอำนวยการสอน โดยผมก็ได้เข้าเรียนมาเป็นเวลาสัก 2 สัปดาห์แล้ว ” คุณเบนบอกเล่าการเข้ารับอมรมหลักสูตรครูสมาธิให้ผมฟัง

            “ ขอโทษนะคุณเบน อาจารย์ขอถามหน่อยว่า คิดอย่างไรจึงตัดสินใจเข้ารับการอบรมหลักสูตรครูสมาธิ ” ผมถามความในใจของคุณเบน

            “ ก็คงไม่มีอะไรมากครับอาจารย์ ผมเองก็เป็นชาวพุทธ แต่ว่ายังนั่งสมาธิไม่เป็น ผมจึงอยากเข้ารับการอมรมจากสถาบันที่เชื่อถือได้ สอนถูกต้องตามแนวคำสอนของพระพุทธเจ้า เพื่อจะได้รู้จักวิธีคลายทุกข์ในการประกอบอาชีพการงานและดำรงชีวิตประจำวัน ” คุณเบนตอบสั้น ๆ

            “ รุ่นที่คุณเบนเข้ารับการอบรมนี้ คนที่เข้ารับอบรมส่วนใหญ่เป็นใครมาจากไหน ” ผมถามถึงกลุ่มคนที่เข้ารับการอบรม

            “ มีทุกสาขาอาชีพครับอาจารย์ แต่ที่เป็นข้าราชการจะมากหน่อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งบรรดาครูบาอาจารย์” คุณเบนตอบสั้น ๆ เช่นเคย

            “ อาจารย์ขอถามอีกสักคำถามหนึ่งว่า การที่คุณเบนเข้ารับการอบรมครูสมาธินี้ คาดหวังว่าจะได้รับอะไรบ้าง ” ผมถามความรู้สึกภายในใจของคุณเบน

            “ ก็ไม่มีอะไรมากหรอกอาจารย์ ผมแค่ต้องการนั่งสมาธิเป็น จิตใจจะได้คลายทุกข์ลงบ้าง อีกอย่างผมอยากสร้างบุญกุศลเผื่อจะทำให้ชีวิตรับราชการของผมเจริญก้าวหน้ากับเขาบ้าง เพราะผมรู้สึกเสียจังหวะความก้าวหน้าตามไม่ทันเพื่อนอยู่ 2-3 ก้าว อายุตัวก็ชักมากขึ้นทุกปี ” คุณเบนสารภาพความรู้สึกในใจกับผมตรง ๆ

            “ ดีแล้ว คิดถูกแล้วคุณเบน อาจารย์ขออนุโมทนาบุญด้วยนะ และขอให้ผลบุญได้ทำให้คุณเบนสมหวังในสิ่งที่ปรารถนาทุกประการ ค่อยพบกันใหม่คราวหน้านะ ” ผมยุติการสนทนาธรรมพร้อมกับอวยพรให้คุณเบนด้วยใจจริง

                                      ดร.ชา

                                      30/08/20

“ขออุทิศส่วนกุศลที่เกิดจากการเขียนบทความนี้เป็นธรรมทาน แก่เจ้ากรรมนายเวร และศัตรูหมู่มารทั้งหลายทุกภพทุกชาติของข้าพเจ้า”

                        ดร.ชา