เรื่องเล่า ดร.ชา สนุก และสร้างสรรค์ 369

บทความ ระบบ ตำรวจแห่งชาติ ญี่ปุ่น กระจายอำนาจไปสู่ท้องถิ่น (14)  จะได้กล่าวถึงการจัดโครงสร้างของระบบตำรวจญี่ปุ่น การจัดองค์กรในระดับชาติ  และระดับเขต สรุป และคุยกับดร.ชา

  1.ความนำ

           บทความที่แล้ว คือบทความที่ (13) ตำรวจแห้งชาติได้เล่าเรื่องจุดหักเหของระบบตำรวจญี่ปุ่นว่า ภายหลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2 ญีปุ่นเป็นผู้แพ้สงครามโลก ทำให้ต้องปฏิรูปการปกครองประเทศใหม่ตามความต้องการของฝ่ายสัมพันธมิตร นำโดยสหรัฐอเมริกา จากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์  อำนาจรวมศูนย์อยู่ที่สมเด็จพระจักรพรรดิ เป็นระบอบประชาธิปไตยระบบรัฐสภาที่มีสมเด็จพระจักรพรรดิเป็นประมุข  พร้อมกับยกเลิกการปกครองส่วนภูมิภาค คงเหลือเฉพาะการปกครองส่วนกลางและการปกครองส่วนท้องถิ่น และในส่วนระบบตำรวจก็ต้องปรับใหม่จากระบบตำรวจแห่งชาติสังกัดกระทรวงมหาดไทยตามแบบยุโรป เป็นระบบตำรวจแห่งชาติ ที่กระจายอำนาจไปสู่ท้องถิ่น ซึ่งเป็นนวัตกรรมของญี่ปุ่นเอง

            สำหรับบทความนี้ จะได้เล่าในรายละเอียดของระบบตำรวจญี่ปุ่น ว่า มีการจัดโครงสร้างของระบบตำรวจญี่ปุ่นในปัจจุบัน องค์กรตำรวจในระดับชาติและระดับเขตอย่างไร

2.โครงสร้างของระบบตำรวจญี่ปุ่นในปัจจุบัน

            ระบบตำรวจญี่ปุ่นในปัจจุบันเป็นไปตามกฎหมายตำรวจ Police Act 1947และฉบับแก้ไขเพิ่มเติมปี 1951,1954 โดยถือหลักผสมผสานระหว่างการรวมอำนาจและการกระจายยอำนาจไปสู่จังหวัด (a mix of centralization and decentralization in that police administration is the responsibility of prefectural governments) 

              หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง ระบบตำรวจญี่ปุ่นในปัจจุบัน อาศัยหลักการปกครองด้วยกฎหมายและหลักการปกครองตนเอง เพื่อทำให้เกิดโครงสร้างตำรวจที่มีประสิทธิภาพบนพื้นฐานของประชาธิปไตย (rule of law and local autonomy, aims at providing an efficient police structure on a democratic base)  ดังนั้น โครงสร้างตำรวจ  ญี่ปุนจึงประกอบด้วย 2 ส่วน คือ  ตำรวจแห่งชาติ (national police) และตำรวจจังหวัด (prefectural police)

                ระบบตำรวจญี่ปุ่นไม่มีหน่วยปฏิบัติการพิเศษเหมือนอย่างในบางประเทศ แต่สำนักงานตำรวจแห่งชาติจะทำหน้าที่ในการสร้างมาตรฐานและนโยบายให้ตำรวจจังหวัดนำไปปฏิบัติ  แม้อาจจะมีเหตุฉุกเฉินระดับชาติ (national emergencies) หรือภัยพิบัติร้ายแรงขนาดใหญ่ หน่วยงานที่รับผิดชอบในการแก้ปัญหาก็ยังคงเป็นกองกำลังตำรวจจังหวัด

3.องค์กรตำรวจระดับชาติ (National Police Organizations)

            องค์กรตำรวจระดับชาติ ประกอบด้วย สำนักงานคณะกรรมการความปลอดภัยสาธารณะแห่งชาติ และสำนักงานตำรวจแห่งชาติ

3.1 สำนักงานคณะกรรมการความปลอดภัยสาธารณะแห่งชาติ (National Public Safety Commission of the Cabinet Office of the Cabinet of Japan: NPSC )   

จัดตั้งขึ้นมาเพื่อให้การบริหารงานตำรวจสอดคล้องกับหลักประชาธิปไตย ในขณะเดียวกันก็ให้ปลอดการเมือง   โดยนายกรัฐมนตรีไม่ได้มีอำนาจในการควบคุมคณะกรรมการดังกล่าวโดยตรง ทั้งนี้ เพื่อเป็นหลักประกันในการเป็นกลางทางการเมืองของคณะกรรมการ ( the political neutrality of the Commission)

        คณะกรรมการฯ จะเป็นผู้กำหนดหลักเกณฑ์และนโยบายพื้นฐาน ประสานงานการ บริงานตำรวจในเรื่องสำคัญระดับชาติ สร้างมาตรฐานในการฝึกอบรม การสื่อสาร การพิสูจน์อาชญากรรม (criminal identification) การจัดทำสถิติอาชญากรรมและการจัดหาเครื่องไม้เครื่องมือ

            คณะกรรมการฯเป็นผู้แต่งตั้งผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ (Commissioner of the NPA) และหัวหน้าตำรวจจังหวัด (Chiefs of prefectural police organizations) และมีอำนาจในการควบคุมตำรวจจังหวัดโดยทางอ้อมผ่านทางสำนักงานตำรวจแห่งชาติ

            คณะกรรมการ ฯ มีจำนวน ๕ คน โดยจะต้องได้รับการแต่งตั้งจากนายกรัฐมนตรีภายใต้ความเห็นชอบจากสภาไดเอ็ตทั้งสองสภา  และเพื่อเป็นหลักประกันความเป็นกลางทางการเมือง กรรมการจะสังกัดพรรคการเมืองเดียวกันได้ไม่เกิน ๒ คน  ผู้ที่เคยรับราชการตำรวจหรืออัยการในช่วงเวลาห้าปีที่ผ่านมาจะไม่มีสิทธิได้รับแต่งตั้ง โดยคณะกรรมการฯอยู่ในวาระ ๕ ปี

มีการประชุมคณะกรรมการ ฯ ทุกสัปดาห์ โดยมีรัฐมนตรีคนหนึ่งที่ได้รับมอบหมายทำหน้าที่เป็นประธานที่ประชุม ทั้งนี้ เพื่อให้เชื่อมโยงในการรับผิดชอบต่อความปลอดภัยสาธารณะของคณะรัฐมนตรี

3.2 สำนักงานตำรวจแห่งชาติ (National Police Agency)

             สำนักงานตำรวจแห่งชาติ (National Police Agency: NPA) ขึ้นตรงต่อคณะกรรมการความปลอดภัยสาธารณะแห่งชาติ (National Public Safety Commission) ซึ่งเป็นองค์กรที่ปลอดจากการเมือง (apolitical body) และมีอิสระจากการควบคุมของรัฐบาลโดยตรง (free of direct central government executive control)  แต่ก็ถูกตรวจสอบโดยศาลยุติธรรมและสื่อมวลชนที่เข้มแข็ง

            ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ (Commissioner General) ได้รับแต่งตั้งจากคณะกรรมการความปลอดภัยสาธารณะแห่งชาติ (NPSC) โดยการอนุมัติของนายกรัฐมนตรี

          ผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ มีอำนาจหน้าที่ดูแลการปฏิบัติของสำนักงานตำรวจแห่งชาติ แต่งตั้งเจ้าหน้าที่ของสำนักงาน และบริหารองค์กรตำรวจจังหวัด (manages prefectural police organizations)  สร้างระบบตำรวจและควบคุมการปฏิบัติการโดยคำนึงถึงความปลอดภัยสาธารณะแห่งชาติ บริหารงานอันเป็นพื้นฐานของตำรวจ เช่น การศึกษาอบรมของตำรวจ การสื่อสารของตำรวจ การพิสูจน์ทางอาชญากรรม และพัฒนาการบริหารงานตำรวจ

          สำนักงานตำรวจแห่งชาติมีหน่วยงานขึ้นตรงทีสำคัญ คือ

• สถาบันวิชาการตำรวจแห่งชาติ (National Police Academy)
• สถาบันวิจัยตำรวจแห่งชาติ
•  สำนักงานใหญ่ในการถวายความปลอดภัยแก่สมเด็จพระจักรพรรดิ (Imperial Guard Headquarters) ซึ่งทำหน้าที่ในการถวายความปลอดภัยของสมเด็จพระจักรพรรดิ พระราชวงศ์ และบุคคลในครอบครัว

4. สำนักงานตำรวจเขต (Regional Police Bureaus: RPB)

สำนักงานตำรวจเป็นหน่วยงานขึ้นต่อสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ทั้งประเทศมีจำนวน ๗ แห่ง  โดยตั้งอยู่ตามเมืองขนาดใหญ่ แต่สำนักงานตำรวจมหานครโตเกียว (Tokyo Metropolitan Police Department) และสำนักงานตำรวจจังหวัดฮอกไคโด (Hokkaido  Prefectural Police Headquarters) ไม่ได้ขึ้นต่อสำนักงานตำรวจเขต

            แต่ละเขตมีอธิบดีเขต (Director General) เป็นหัวหน้า มีอำนาจหน้าที่ในการควบคุมและสนับสนุนการปฏิบัติงานของตำรวจจังหวัดที่อยู่ภายในเขตอำนาจ และขึ้นตรงต่อผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ

            นอกจากนี้ในแต่ละเขต มีโรงเรียนตำรวจประจำเขต (Regional Police School) ทำหน้าที่ในการฝึกอบรมบุคลากรในเขต

สำนักงานตำรวจแห่งชาติแบ่งเป็นเขตปกครองออกเป็น ๗ เขต คือ

เขตชิโกกุ (Shikoku)

เขตกิวชิว (Kushu)

เขตโตโฮกุ (Tohoku)

เขตแคนโต (Kanto)

เขตชุบุ (Chubu)

เขตคินคิ (Kinki)

เขตชุโกคุ (Chugoku)

นอกจากนี้ยังมีเขตพิเศษอีก ๒ เขต คือ

เขตตำรวจมหานครโตเกียว (Tokyo Metropolitan Police)

เขตตำรวจฮอกไกโด (Hokkaido Prefecture Police)

5.สรุป

          บทความนี้ ต้องการจะชี้ให้เห็นว่า ระบบตำรวจของญี่ปุ่นในปัจจุบัน ซึ่งได้มีการปฏิรูปหลังสงครามโลกครั้งที่ 2  เป็นระบบตำรวจแห่งชาติ ที่มีการกระจายอำนาจไปสู่ท้องถิ่น  มีโครงสร้างและการจัดองค์กรในระดับชาติ และในระดับเขตอย่างไร

          โดยเฉพาะอย่างยิ่ง จะทำให้ท่านผู้อ่านมองเห็นภาพการสร้างกลไกให้ตำรวจญี่ปุ่นปลอดจากการเมืองแทรกแซง หรือมีความเป็นกลางทางการเมืองได้อย่างแท้จริงในทางหลักการและทางปฏิบัติว่า ทำได้อย่างไร

            สำหรับความคิดเห็นเพิ่มเติม ขอเชิญติดตามได้ในหัวข้อ คุยกับดร.ชา

เอกสารอ้างอิง

           1.Wikipedia, Law Enforcement in Japan, 18^th September 2020.

           2.Wikipedia, National Police Agency (Japan), 18^th September 2020.

           3.Wikipedia, National Police Agency (NPA),18^th September 2020.

คุยกับดร.ชา

          เพื่อความต่อเนื่อง คู่สนทนาของผมยังเป็นคุณพสุธา (นามสมมุติ) เหมือนเดิม

          “ สวัสดี คุณพสุธา วันนี้เรามาคุยกันในเรื่องระบบตำรวจของญี่ปุ่นกันต่อนะ

ประเด็นแรก คือ ตามความเข้าใจของคุณพสุธา ตกลงว่า สำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น ขึ้นตรงต่อใคร ระหว่าง สำนักนายกรัฐมนตรี นายกรัฐมนตรี หรือคณะกรรมการความปลอดภัยแห่งชาติ ” ผมถามเพื่อให้ได้คำตอบที่ชัดเจน

          “ สวัสดีครับอาจารย์ สำหรับคำถามในประเด็นแรก ผมขอตอบว่า ถ้าจะตอบให้ตรงตามกฎหมายและข้อเท็จจริง ก็ต้องตอบว่า สำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น ขึ้นตรงต่อคณะกรรมการความปลอดภัยแห่งชาติญี่ปุ่น คณะกรรมการ ฯ  คือผู้มีอำนาจในการบริหารงานตำรวจของญี่ปุ่นอย่างแท้จริง ส่วนนายกรัฐมนตรีจะมีอำนาจหน้าที่เกี่ยวข้องไม่กี่อย่าง ที่สำคัญ คือเป็นผู้ลงนามแต่งตั้งคณะกรรมการความปลอดภัยแห่งชาติ หลังจากที่รัฐสภา ไดเอ็ตได้ให้ความเห็นชอบแล้ว

            ส่วนการแต่งตั้งผู้บัญชาการตำรวจแห่งชาติ รวมทั้งผู้บัญชาการตำรวจมหานครโตเกียว นายกรัฐมนตรีเป็นเพียงผู้ให้การอนุมัติ ส่วนผู้ออกคำสั่งแต่งตั้งคือคณะกรรมการ ฯ  ” คุณพสุธาตอบอย่างนักกฎหมายมือฉมัง

            “ ตามที่คุณพสุธาว่ามา แสดงว่าคนไทยส่วนใหญ่น่าจะเข้าใจผิดใช่ไหม ”ผมซักถามต่อ

            “ ใช่ครับอาจารย์ เพราะคนไทยก็อาจจะนึกเปรียบเทียบกับตำรวจไทยในปัจจุบันที่ เห็นนายกรัฐมนตรีมีอำนาจสั่งการและบังคับบัญชาตำรวจไทยโดยตรง ก็เลยอาจจะสรุปง่าย ๆ ว่า ตำรวจญี่ปุ่นคงขึ้นตรงต่อนายกรัฐมนตรี ” คุณพสุธายอมรับตามตรง

            “เยี่ยมเลย คุณพสุธา อธิบายได้ดีมาก อาจารย์ขอชมเชย

ประเด็นที่สอง อยากจะถามว่า เวลาประชุมคณะกรรมการ ฯ ทำไมรัฐบาลญี่ปุ่นจึงต้องมอบหมายรัฐมนตรีคนหนึ่งไปร่วมประชุม และต้องทำหน้าที่เป็นประธานที่ประชุมด้วย ” ผมถามเจาะลึกเข้าไปหน่อยหนึ่ง

          “ เรื่องนี้ หากมองดูอย่างผิวเผิน ก็อาจจะทำให้เข้าใจผิดว่า ตำรวจญี่ปุ่นก็หนีไม่พ้นการเมือง แต่แท้จริง  รัฐมนตรีที่เข้าร่วมประชุมคณะกรรมการ ฯ ก็เข้ามาประชุมในฐานะตัวแทนรัฐบาล เพื่อประโยชน์ในการประสาน จะได้มีโอกาสรับทราบผลงานและปัญหาอุปสรรคในการบริหารงานตำรวจของคณะกรรมการ ฯ

            เพราะถ้ามีปัญหาอะไร ที่คณะกรรมการ ฯ ไม่อาจแก้ไขด้วยตนเองได้ เช่น การจัดสรรงบประมาณสนับสนุนกิจการตำรวจให้เพียงพอแก่ความต้องการ จำเป็นต้องได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาล เพราะรัฐบาลเป็นผู้นำเสนอร่างพระราชบัญญัติงบประมาณต่อสภาไดเอ็ต แต่อำนาจในการตัดสินใจในการประชุมคณะกรรมการ ฯ ก็ยังคงเป็นเรื่องของคณะกรรมการ ฯ ” คุณพสุธาอธิบายอย่างชัดเจน 

              “ เอาล่ะ เรามาพูดถึงประเด็นสุดท้าย ซึ่งอาจารย์คิดว่าเป็นประเด็นสำคัญ ตกลงว่า สำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่นมีอำนาจหน้าที่อะไรกันแน่ มีมากเหมือนสำนักงานตำรวจแห่งชาติของไทยไหม ” ผมถามเพื่อป้องกันไม่ให้คนเข้าใจผิด

            “ โอ! อาจารย์ คำถามนี้ผมว่าสำคัญที่สุดเลย ตามระบบตำรวจแห่งชาติของญี่ปุ่น ตัวสำนักงานตำรวจแห่งชาติ ไม่มีอำนาจหน้าที่อะไรมากมายอย่างที่หลายคนคิดเอาเอาเอง กล่าวคือ อำนาจหน้าที่หลักของสำนักงานตำรวจแห่งชาติของญี่ปุ่น น่าจะแตกต่างจากสำนักงานตำรวจแห่งชาติของไทยในปัจจุบันนี้อย่างสิ้นเชิงที่มีอำนาจเบ็ดเสร็จทุกอย่างในมือ

            สำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น ไม่มีอำนาจหน้าทีในการสอบสวนดำเนินคดีอาญา เพราะอำนาจดังกล่าวเป็นอำนาจของตำรวจจังหวัด 47 จังหวัด

            อำนาจหน้าที่ของสำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น คือดูแลการรักษาความสงบเรียบร้อยของประเทศในภาพรวม เช่น วางกฎเกณฑ์และระเบียบปฏิบัติเพื่อให้ตำรวจจังหวัดทั่วประเทศนำไปปฏิบัติ จัดการฝึกอบรมพัฒนาความรู้ความสามารถของตำรวจ การพัฒนาระบบงาน เป็นต้น

            แต่งานที่ผมคิดว่าโดดเด่นที่สุดของสำนักงานตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่น คือ การถวายการดูแลความปลอดภัยและอารักขาสมเด็จพระจักรพรรดิและพระราชวงศ์ และบุคคลในครอบครัว ”คุณพสุธาตอบได้อย่างชัดเจนเพราะเคยไปศึกษาดูงานประเทศญี่ปุ่นมาแล้ว

          “คำตอบของคุณพสุธาในประเด็นสุดท้ายนี้น่าสนใจมาก แสดงให้เห็นว่า ระบบตำรวจแห่งชาติญี่ปุ่นได้กระจายอำนาจไปให้ตำรวจจังหวัดอย่างแท้จริง ไม่ได้หวงเอาอำนาจสำคัญคืออำนาจในการสอบสวนคดีอาญาไว้ที่ตนเองเลย

          เรื่องตำรวจญี่ปุ่น ยังไม่จบ คราวหน้าอาจารย์ต้องขอรบกวนอีกครั้ง เพื่อเราจะได้คุยเกี่ยวกับการบริหารงานตำรวจจังหวัดของญี่ปุ่นว่าเขาทำกันอย่างไร  วันนี้อาจารย์ขอขอบคุณมาก

          “ ด้วยความยินดีครับอาจารย์” คุณพสุธาตอบรับคำเชิญของผมอีกครั้งหนึ่ง

ดร.ชา

18/09/20