เรื่องเล่า ดร.ชา สนุก และสร้างสรรค์ 369

“ความเครียด แก้ได้ไม่ยากด้วยหลักธรรมะ ” เป็นบทความลำดับที่ 12 ของหมวด 7 เรื่องเล่า ในการฝึกปฏิบัติธรรมเพื่อคลายทุกข์ โดยจะกล่าวถึง ความเครียดหรือภาวะเครียด คืออะไร และมีอาการอย่างไร ผลของภาวะเครียดต่อชีวิตประจำวัน สาเหตุแห่งภาวะเครียด  การลดภาวะเครียดด้วยหลักธรรมะ และสรุป

ภาวะเครียด อาจจะเกิดผู้กับผู้โชคดีถูกลอตเตอรีรางวัลที่หนึ่งก็ได้ แทนที่จะเป็นโชคลาภกลับกลายเป็นทุกขลาภแทน เพราะมีแต่คนเข้ามาขอเงิน ดังตัวอย่างหลวงพ่อ มนตรี สามัจโจหรือหลวงพ่อเปี๊ยก แห่งวัดทินนกรนิมิต อำเภอเมืองนนทบุรี จังหวัดนนทบุรี ซึ่งถูกลอตเตอรีรางวัลที่ 1 งวดประจำวันที่ 1 พฤศจิกายน 2563 จำนวนมากถึง 18,000,000 บาท จนต้องหนีออกจากวัด

            อนึ่ง บทความก่อนหน้านี้ คือ บทความคือ นิวรณ์ 5 แก้ได้ด้วยพระกรรมฐานหลวง (11)

1.ความเครียดหรือภาวะเครียดคืออะไร และมีอาการอย่างไร

          โลกยุคปัจจุบันนี้ เต็มไปด้วยการแข่งขันเพื่อเอาชนะคู่แข่งหรือศัตรูอยู่ตลอดเวลา จึงทำให้ชีวิตผู้คนเต็มไปด้วยภาวะเครียด  ขาดความสุขหรือความมั่นคงในชีวิต

           ภาวะเครียด คืออะไร

            ภาวะเครียด คือ อาหารหดตัวของกล้ามเนื้อส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย ซึ่งทุกคนจำเป็นต้องมีอยู่เสมอในการดำรงชีวิต ทุกครั้งที่เราคิดหรือมีอารมณ์บางอย่างเกิดขึ้น จะทำให้เกิดการหดตัวหรือการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายเสมอ

            อาการของภาวะเครียด เป็นอย่างไร

          ภาวะเครียดอาจมีทั้งประโยชน์และโทษ  เมื่อเกิดความเครียด จะเกิดการเปลี่ยนแปลงทางร่างกายหลายอย่าง เช่น

• หัวใจเต้นแรงและเร็วขึ้น เพื่อฉีดเลือดนำออกซิเจนและสารอาหารไปเลี้ยงเซลล์ทั่วร่างกาย พร้อมกับขจัดของเสียออกจากกระแสเลือดอย่างรวดเร็ว
• การหายใจเร็วขึ้น
• มีการขับครีนาลีนและฮอร์โมนอื่น ๆ เข้าสู่กระแสเลือด
• ม่านตาขยายเพื่อให้ได้รับแสงมากขึ้น
• กล้ามเนื้อหดเกร็งเพื่อเตรียมเคลื่อนไหว ว่าจะสู้หรือหนีดี
• กล้ามเนื้อบริเวณอวัยวะย่อยอาหารหดตัว
•  เหงื่อออก เพราะมีการเผาผลาญอาหารมากขึ้น
• อาการดังกล่าว ทุกคนที่เคยมีภาวะเครียด จะสังเกตเห็นได้ชัดเจน

สำหรับรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับภาวะเครียดคืออะไร อาจศึกษาได้จากเว็บไซต์ข้างล่างนี้

https://med.mahidol.ac.th/ramamental/generalknowledge/general/05142014-1901

2.ผลของภาวะเครียดต่อชีวิตประจำวัน

          ภาวะเครียด อาจส่งผลเสียต่อร่างกาย จิตใจ และการกระทำหรือการแสดงออกของเรา ดังนี้

            2.1 ผลของภาวะเครียดที่มีต่อร่างกาย

            ภาวะเครียดอาจทำให้เกิดความไม่สบายทางกายได้หลายอย่าง เช่น การปวดหัว การปวดเมื่อยตามร่างกาย หรืออาจทำให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บได้หลายโรค เช่น ความดันโลหิตสูง โรคกระเพาะ อาการท้องผูกหรือท้องเสียบ่อย ๆ การนอนไม่หลับ โรคหอบหืด และอาการเสื่อมสมรรถภาพทางเพศ เป็นต้น

            2.2 ผลของภาวะเครียดต่อสุขภาพจิต

            คนที่มักจะมีภาวะเครียดบ่อย ๆ อาจจะทำให้มีปัญหาต่อสุขภาพจิต เช่น มีความสัมพันธ์กับคนในครอบครัวและเพื่อนร่วมงานไม่ดี และทำงานไม่มีประสิทธิภาพ

            2.3 ผลของภาวะเครียดที่มีต่อการกระทำหรือการแสดงออก

            เมื่อเกิดภาวะเครียด แสดงให้เห็นว่า สภาพร่างกายและจิตใจของเราไม่อยู่ในภาวะปกติ ดังนั้น ถ้าหากไม่สามารถตั้งสติได้ทัน หากมีการกระทำหรือการแสดงออกใด ๆ ในขณะที่กำลังมีความเครียดดังกล่าว ผลลัพธ์ที่ได้มาจะไม่ดี เช่น

            นางสาวเบลลา ได้สมัครเข้าประกวดร้องเพลงเพื่อชิงรางวัลแห่งหนึ่ง โดยได้มีการฝึกซ้อมมาอย่างดี จนมีความมั่นใจว่า จะต้องชนะการประกวดแน่ แต่ในขณะที่กำลังร้องเพลงประกวดอยู่นั้น เบลลามีอาการตื่นเต้นและเกิดภาวะเครียดขึ้นมา จึงทำให้เบลลาเกิดอาการประหม่า  ไม่สามารถร้องเพลงได้ดีตามที่ได้ฝึกซ้อมไว้ก่อนได้ ทำให้ต้องตกรอบไปอย่างน่าเสียดาย

            ดังนั้น จึงอาจกล่าวได้ว่า ภาวะเครียด ไม่ส่งผลดีต่อร่างกาย จิตใจ และการกระทำหรือการแสดงออกของเราแต่อย่างใด

3.สาเหตุของภาวะเครียด

          การที่คนเราเกิดภาวะเครียด อาจเกิดจากสาเหตุหลายประการ เช่น

            3.1 เกิดจากสภาพแวดล้อมทางเศรษฐกิจ สังคม และการทำงานที่มีการเอารัดเอาเปรียบ และการแข่งขันสูงอยู่ตลอดเวลา

            สภาพแวดล้อมของสังคมในยุคปัจจุบัน เต็มไปด้วยการแข่งขันช่วงชิงความได้เปรียบกันอย่างสูง  จึงทำให้เกิดภาวะเครียดในหมู่ผู้ที่ต้องแข่งขันกัน เพราะเกรงว่า ตนจะไม่ชนะ

            หรือแม้แต่ปัญหาโรคโควิด-19 ระบาด ก็ทำให้คนทั่วโลกเครียดได้ เพราะเป็นอุปสรรคโดยตรงต่อการประกอบอาชีพหลายอย่าง ทำให้ผู้ได้รับผลกระทบทั่วโลกเกิดภาวะเครียดอย่างใหญ่หลวง

            3.2 เกิดจากปัญหามนุษยสัมพันธ์ของบุคคลในครอบครัวหรือหน่วยงานที่ไม่ราบรื่น

            คนที่มีปัญหาความสัมพันธ์กับบุคคลในครอบครัวหรือในหน่วยงานไม่ราบรื่น มักเกิดภาวะเครียดได้ง่าย ชีวิตขาดความสุข

            การที่มีปัญหาครอบครัวแตกแยก จะทำให้บุคคลในครอบครัวเกิดภาวะเครียดได้มาก

            บุคคลบางคน อาจมีปัญหาไม่สามารถเข้ากับผู้บังคับบัญชาหรือเพื่อนร่วมงานได้ ย่อมเกิดภาวะเครียดอย่างแน่นอน

            3.3 เกิดจากการมีอุปนิสัยหรือวิธีการดำรงชีวิตบางอย่างที่ไม่ดีหรือไม่เหมาะสม ทำให้เกิดภาวะเครียดได้ง่าย เช่น

            – คนที่ชอบเอาชนะ ไม่ยอมแพ้ใคร มุ่งจะเอาชนะแต่อย่างเดียว โดยไม่คำนึงถึงเหตุผลหรือความเหมาะสมต่าง ๆ            

            – คนที่ชอบเข้มงวดเจ้าระเบียบ หยุมหยิม ไม่รู้จักผ่อนปรนหรือผ่อนคลาย ชอบทำเรื่องเล็กให้เป็นเรื่องใหญ่ ทำให้มีศัตรูไปทั่ว

            – คนที่อุปนิสัยใจร้อน วู่วาม ขาดความยับยั้งชั่งใจและขาดสติ ทำให้ตัดสินใจผิดพลาดบ่อย ๆ

4.การผ่อนคลายภาวะเครียดเบื้องต้น

          เมื่อเกิดภาวะเครียดขึ้น อาจผ่อนคลายความเครียดด้วยวิธีการดังนี้ คือ

4.1 แก้ที่ต้นเหตุของภาวะเครียดนั้น เช่น

            ภาวะเครียดเกิดจากความสัมพันธ์ไม่ดีของคนในครอบครัวหรือเพื่อนร่วมงาน ก็ต้องแก้ด้วยการปรับความสัมพันธ์ให้ดีขึ้น

4.2 คุยระบายอารมณ์กับเพื่อนสนิทที่รู้ใจกันและไว้ใจได้

            เราไม่จำเป็นต้องมีเพื่อนมาก แต่ก็ไม่ใช่ว่า ไม่ควรมีเพื่อนเลย ควรจะมีเพื่อนที่ไว้วางใจได้และสามารถเล่าสู่กันฟังได้ทุกเรื่อง เพื่อจะได้ระบายความรู้สึกเก็บกดออกไป ซึ่งจะช่วยให้เราสามารถผ่อนคลายภาวะเครียดได้ดีทีเดียว

4.3 สร้างอุปนิสัยใหม่

อุปนิสัยบางอย่าง เป็นอุปนิสัยที่ไม่ดี ทำให้เกิดความเครียดได้ง่าย เช่น การขาดมนุษสัมพันธ์ การเป็นคนเอาแต่ใจตนเอง การมุ่งเอาแต่ชัยชนะ การขาดความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ อุปนิสัยเหล่านี้ เราควรจะเลิกเสียแล้ว สร้างอุปนิสัยใหม่ขึ้นมา เช่น ฝึกเป็นคนที่มีมนุษยสัมพันธ์ที่ดีกับเพื่อนรอบข้าง ฝึกเป็นคนที่รู้จักเห็นอกเห็นใจคนอื่น ฝึกเป็นคนรู้จักยอมรับความพ่ายแพ้ เป็นต้น

       4.4 ปรับสภาวะแวดล้อมความเป็นอยู่หรือที่ทำงาน

สภาวะแวดล้อมความเป็นอยู่หรือที่ทำงาน เป็นสาเหตุหนึ่งที่อาจทำให้คนเราเกิด    ภาวะเครียดได้ เช่น สกปกรก รกรุงรัง มีเสียงดังรบกวนอยู่ตลอดเวลา ดังนั้น หากเรารู้จักปรับปรุงสภาวะแวดล้อมความเป็นอยู่หรือที่ทำงานให้ดีขึ้น ก็อาจจะส่งผลทำให้จิตใจของเรารู้สึกผ่อนคลาย ลดภาวะเครียดลงได้

4.5 การพักผ่อนนอนหลับให้เพียงพอ

การพักผ่อนนอนหลับให้เพียงพอเป็นสิ่งที่สำคัญมาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งการนอนหลับสนิทรวดเดียว ไม่ควรน้อยกว่า 4-5 ชั่วโมงต่อคืน เพราะถ้าเราพักผ่อนนอนหลับไม่เพียงพอ จะทำให้ร่างกายเมื่อยล้า อ่อนเพลีย ง่วงนอน และเกิดภาวะเครียด

        4.5 การหาโอกาสไปพักผ่อนนอกบ้านตามโอกาสอันควร

บางคนเป็นคนขี้เหนียว กลัวจะสิ้นเปลืองเงินทอง ไม่ยอมออกไปเที่ยวพักผ่อนนอกบ้านเลย ชีวิตจึงมีแต่ความจำเจ  ทำให้จิตใจไม่สดชื่น สลดหดหู่ และอาจนำไปสู่ภาวะเครียดได้ ดังนั้น จึงควรรู้จักแบ่งเวลาและเงินทองไปเที่ยวพักผ่อนนอกบ้านตามโอกาสอันควรบ้าง เพื่อทำให้จิตใจรู้สึกผ่อนคลาย

การท่องเที่ยว อาจจะเป็นการท่องเที่ยวใกล้บ้าน หรืออาจไปท่องเทียวไกลออกไปต่างจังหวัดหรือต่างประเทศก็ได้

         4.7 การออกกำลังกายเป็นประจำ

               การออกกำลังกายเป็นประจำ จะทำให้คนเรามีความสดชื่นกระปี้กระเป่า เพราะร่างกายจะขับเหงื่อและของเสีย ตลอดได้หลั่งฮอร์โมนแห่งความสุขออกมา

5. การคลายเครียดด้วยหลักธรรมะ

          ภาวะเครียด หากมองด้วยหลักธรรมะ ก็เกิดจากความยึดมั่นถือมั่น ไม่รู้จักปล่อยวางนั่นเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ภาวะเครียดที่เกิดจากการคิดโน่นคิดนี่อยู่ตลอดเวลา ทำให้จิตใจสับสน ไม่สงบและไม่ทราบว่าจะเอาอย่างไรดี เพื่อความเข้าใจอันดี ขอยกตัวอย่างประกอบดังนี้

            ตัวอย่างที่หนึ่ง

          นางสดศรี มีอายุราว 66 ปี วันหนึ่ง ได้ไปตรวจเช็คร่างกายประจำปีที่โรงพยายาลเอกชนแห่งหนึ่ง บอกหมอว่า มีอาการปวดบริเวณลำไส้ หมอได้ตรวจอาการเบื้องต้นแล้วบอกว่า อาจจะเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่ แต่ถ้าจะให้รู้แน่ ต้องมาให้หมอตรวจด้วยการส่องกล้อง

            หลังจากนั้น นางสดศรี ก็เก็บคำพูดของหมอมาครุ่นคิดจนเกิดความเครียดราวกับว่าได้เป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่แล้วจริง ๆ แถมยังคิดโทษตนเองว่า ช่างเป็นคนเคราะห์ร้ายอะไรเช่นนี้ แม้อาการปวดบริเวณลำไส้ได้หายไปแล้ว  และยังไม่ได้มีการตรวจส่องกล้องลำไส้ใหญ่แต่อย่างใด

            ตัวอย่างที่สอง

          นางสะอาดมีอายุราว 66 ปี เป็นเพื่อนกับนางสดศรี  เป็นคนที่ชอบคิดมาก ชอบคิดว่า ตัวเอง เป็นคนที่ดวงชะตาไม่ดี เพราะต้องรับภาระเลี้ยงดูลูกสามคนโดยลำพัง เนื่องจากสามีมีก็เหมือนไม่มี ชอบกินเหล้า ติดผู้หญิง ไม่ช่วยเลี้ยงดูลูกเลย เวลานี้ลูกทั้งสามคนก็ได้เจริญเติบโต มีหน้าที่การงานที่มั่นคงเป็นของตนเองแล้ว

            แต่เวลานี้ นางสะอาด ต้องรับภาระเลี้ยงหลานอยู่ 2 คน เพราะพ่อแม่ของหลานต้องออกไปทำงานทั้งคู่ แทนที่นางสะอาดจะมีความสุขกับการเลี้ยงหลาน เหมือนคุณตาคุณยายหรือคุณป่าคุณย่าโดยทั่วไป นางสะอาดก็เก็บมาคิดว่า ทำไมตนเองจึงเป็นคนอาภัพแท้ แม้ได้เลี้ยงลูกสามคนจนเติบใหญ่และมีครอบครัวกันหมดแล้ว พอเกษียณอายุราชการ แทนที่จะได้พักผ่อนกับเขาบ้าง กลับต้องมีภาระเลี้ยงหลานอีกสองคน ช่างเหนื่อยยากเสียจริง

            คิดทีไร นางสะอาดก็เกิดความรู้สึกเศร้หมอง เกิดอาการซึมเศร้า และอิจฉาเพื่อน ๆ ที่ไม่มีภาระในการเลี้ยงหลานเหมือนตน

        การใช้หลักธรรมะคลายเครียด

          ตามตัวอย่างข้างต้น ทั้งนางสดศรี และนางสะอาด เกิดภาวะเครียดก็เพราะมีความยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้แน่นอน นั่นเอง

            กรณีนางสดศรี                                                                                                                                       

เมื่อได้ฟังหมอกล่าวว่า ตนอาจจะเป็นมะเร็งลำไส้ ก็เก็บมาครุ่นคิดและสร้างจินตนาการไปใหญ่โตราวกับว่า ตนได้เป็นมะเร็งจริง ๆ ทั้งที่ยังไม่ได้มีการตรวจส่องกล้องลำไส้ใหญ่แต่อย่างใด

หากนางสดศรีมีสติ รู้จักคิดว่า ในเมื่อยังไม่ทราบผลการตรวจส่องกล้องลำไส้ใหญ่ จะสรุปว่า ตนเองเป็นมะเร็งลำไส้ใหญ่แล้วหาได้ไม่

ภาวะเครียดและความทุกข์ของนางสดศรีในเรื่องนี้เกิดจากการขาดสติของนางสดศรี ทางแก้ก็คือ นางสดศรี ควรจะหมั่นฝึกสติบ่อย ๆ ตามหลัก สติปัฏฐาน 4 เพื่อให้มีสติมีกำลังกล้าแข็ง เวลาได้ยินได้ฟังอะไร จะได้ไม่รีบสรุปโดยง่าย

กรณีนางสะอาด

ภาวะเครียดของนางสะอาด เกิดจากใจชอบคิดไปในด้านลบ มักโทษตนเองว่า เป็นคนอาภัพ ต้องรับภาระเลี้ยงลูกสามคนอยู่คนเดียว สามีมีก็เหมือนไม่มี เอาแต่เที่ยวเตร่ ติดผู้หญิง ทำให้รู้สึกเหน็ดเหนื่อยมาก

ครั้นพอเกษียณอายุราชการ พอจะได้พักหน่อย ก็ต้องรับภาระเลี้ยงหลานอีกสองคน เนื่องจากพ่อแม่ของหลาน ต้องออกไปทำงานนอกบ้านทุกวัน ตัวเองก็แก่แล้ว ทำให้รู้สึกว่าต้องเหน็ดเหนือยต่อไปอีกหลายปี

แต่ถ้านางสะอาด รู้จักฝึกการนั่งสมาธิแบบมหาสติปัฏฐาน 4 ก็จะทำให้รู้จักปล่อยวางและมองโลกในทางบวกว่า

“ การที่เรามีบุตรที่ดีถึงสามคน นับว่าเป็นบุญวาสนาของเราเป็นอย่างยิ่ง ที่ได้บุตรไว้สืบสกุล ดีกว่าเพื่อน ๆ อีกหลายคู่ที่ไม่มีบุตรไว้สืบสกุล การมีภาระเลี้ยงดูบุตร ไม่ได้อยู่กับเราตลอดไป เป็นเพียงช่วงเวลาหนึ่งของชีวิตเท่านั้น  ส่วนการรับภาระเลี้ยงหลานอีกสองคน ก็ไม่ใช่ปัญหาใหญ่โตอะไร เป็นเรื่องชั่วคราวเช่นเดียวกัน พอหลานโตขึ้นอีกไม่นาน ภาระนี้ก็จะหมดไป

แท้จริงหลานก็ไม่ใช่ใคร คือเลือดเนื้อเชื้อไขของเราเอง

เมื่อภาระเลี้ยงหลานของเราหมดไป อีกไม่นาน เราคงได้พักผ่อนตามวัยของเรา เราจะรอคอยวันนั้น ด้วยความสุข ซึ่งเป็นวันที่หลานของเราคงเจริญเติบโตมากแล้ว ”

หากนางสดศรี และนางสะอาด รู้จักฝึกนั่งสมาธิแบบมหาสติปัฏฐาน 4 อยู่บ่อย ๆ ก็จะทำให้เป็นคนที่มีสติดี ไม่คิดฟุ้งซ่านไปในทางอกุศล รู้จักปล่อยวาง ทำให้ไม่เกิดความเครียด ในทางตรงกันข้าม การไม่ได้ฝึกนั่งสมาธิแบบมหาสติปัฏฐาน 4  จึงทำให้นางสดศรี และนางสดศรี จมอยู่ในความทุกข์เพราะความคิดของตนเองแท้ ๆ ที่คิดเอาเองว่า ตนช่างอาภัพหรือเคราะห์ร้าย ทั้ง ๆ ที่เหตุการณ์ก็มิได้เลวร้ายตามความคิดของตนเองเลยแม้แต่น้อย

6.สรุป

          ภาวะเครียดที่เกิดขึ้น หากมีสาเหตุมาจากความคิดสร้างภาพจินตนาการไปในด้านลบของเรา อาจแก้ไขได้ไม่ยาก ด้วยการฝึกนั่งสมาธิแบบมหาสติปัฏฐาน 4 อยู่บ่อย ๆ เพื่อฝึกให้เราเป็นคนทีมีสติที่กล้าแข็ง ไม่เผลอไผล คิดฟุ้งซ่านไปในทางอกุศล ทำให้เกิดความเครียดและควาทุกข์เกินความเป็นจริง

            นอกจากการฝึกนั่งสมาธิแบบมหาสติปัฏฐาน 4 แล้ว การคลายเครียดอาจมีวิธีการอื่น ๆ เสริมเข้าได้ด้วยก็ได้ เช่น การแก้ปัญหาที่ต้นเหตุ การฝึกสร้างอุปนิสัยที่ดี การปรับสภาวะแวดล้อมให้น่าอยู่ การพักผ่อนให้เพียงพอ และการออกกำลังกายเป็นประจำ

          หวังว่า บทความนี้คงพอจะเป็นโประโยชน์ต่อการคลายเครียดของท่านผู้อ่านได้บ้างนะครับ

ดร.ชา

20/11/20